(p.301) CAPITULO TREYNTA Y NUEVE. EN EL QUAL SE TRATA QUE POR EL CASO QUE NOS PREGUNTAN AVEMOS DE RESPONDER
El Arte en el libro 4 da este precepto: Interrogatio et responsio casu cohaerent, cui praeceptori dedisti operam? Platoni. Quiere dezir que por el caso que nos preguntan auemos de responder. Y dize bien, porque si me preguntan Quis magister composuit haec carmina? Petrus, Antonius; Cuius est haec vestis? Magistri, vel regis; Cui inseruisti Salmanticae? Principi, vel filio ducis; Quos libros legit praeceptor? Virgilium, Ciceronem; Quae oppida aequauit solo imperator? Multa; Qua virtute usus es in administratione prouinciarum? Modestia; Cui curas placere? Magistro, principi vel regi.
Quando nos preguntan por cuius, cuia, cuium, auemos de responder por genitiuo de possession o con estos nombres possessiuos, meus, mea, meum, tuus, tua, tuum, suus, sua, suum, noster, nostra, nostrum, vester, vestra, vestrum, como, Cuius est hic grex? Patris mei, magistri, regis; Cuia est haec do-/(p.302)mus? Fratris mei, senatus, urbis, magistri, consulis; Cuium est hoc pallium? Meum, tuum, suum, nostrum, vestrum, regis, mercatoris; Cuia est haec vestis? Sacerdotis, mea, tua. Virgilio, Ecloga 3:
Non, uerum Aegonis, etc.
Para preguntar a uno de que tierra, de que secta o religion es, auemos de preguntarle con este nombre adiectiuo, cuias, el qual se declina cuias, cuiatis, y respondenle los nombres de prouincias, reynos, imperios, villas y ciudades, como Cuias es?, ‘¿De donde eres?’, Hispanus, Christianus, Toletanus, Salmanticensis. Cuias es? Hispanus cuias tu, ‘español como tu’, Christianus cuias tu, ‘christiano como tu’. Cuiates estis? ‘¿De que tierra soys?’. Itali, cuiates vos. ‘italiano como vosotros’. Y assi los semejantes.
Auemos de aduertir que, si me preguntasse uno por este genitiuo quanti, como Quanti emisti equum?, y le respondo Centum ducalibus aureis, ‘por cien ducados’, respondi muy bien, porque en aquel genitiuo quan-/(p.303)ti se entiende Pretio quanti aeris, ‘por precio de quanto dinero’, como ya queda dicho quando deshizimos la segunda specie. Y assi, aunque me pregunten ¿Quanti vis vendere librum?, ‘¿por quanto quieres venderme el libro?’, respondo bien por ablatiuo, Sex argenteis, ‘por seis reales’. Quanti vendidisti equum? Vilius quam tu, ‘mas barato que tu’; Carius quam rex, ‘mas caro que el rey’; Melius, Peius, ‘mejor’, ‘peor’; Parui, ‘por poco’; Pluris, ‘por mas’; Minoris, ‘por menos’. Y assi con los demas genitiuos de possession, como maioris, magni. Quando respondemos Vilius, Peius, Melius, Carius, son accusatiuos y entendemos iuxta, circa o secundum, como ya auemos dicho.